İkame esnekliği, mikroekonomide bir malın başka bir malla ikame edilme kolaylığını hesaplamak için kullanılan bir ölçüdür.
İkame esnekliği, sabit bir kâr veya üretim düzeyini sürdürmek için bir mal veya hizmetin miktarının ne kadar ayarlanması gerektiğini ölçer. Varyasyon yüzdesi olarak ifade edildiğinden ölçü birimleri içermeyen bir göstergedir.
İkame esnekliği hem nihai malların tüketimine hem de üretim faktörlerine uygulanabilir. İlk durumda, iki tüketim malı veya hizmeti arasındaki ikame, fayda düzeyi sabit tutularak ölçülür. İkinci durumda, üretim düzeyi sabit tutularak üretim faktörleri arasındaki ikame ölçülür.
TMS ve ikame esnekliği arasındaki ilişki
Marjinal Değiştirme Oranı (TMS), sabit kâr veya üretimi sürdürmek amacıyla bir diğerinin miktarını artırdığımızda veya azalttığımızda bir malın miktarının ne kadar değiştirilmesi gerektiğini söyler.
TMS, fayda eğrisinin (tüketim durumunda) veya izokantın (üretim durumunda) eğimini ölçer ve kullandığımız ölçü biriminden etkilenir: kilo, birim, ton vb.
İkame esnekliği, faydanın eğriliğini veya izokant eğrisini ölçer. Yani, iki malın kullanım veya tüketim oranındaki değişim yüzdesi, TMS'deki değişim yüzdesine bölünür.
İkame esnekliği formülü
İkame esnekliği formülü aşağıdaki gibidir:
Nerede:
- X1, X2 = mal veya hizmetler
- TMS: Marjinal değiştirme oranı
Faktörlerin ikame esnekliği örneği
Aşağıda konseptin üretim alanında nasıl uygulandığını görüyoruz. Üretimde, aynı miktarda üretim elde etmemize izin veren farklı üretim faktörlerinin (Sermaye (K) ve Emek (L) olduğunu varsayalım) kombinasyonlarını gösteren eğridir. Bu arada ikame esnekliği, bir üretken faktörün (örneğin K) diğerinin (L) ile ikame edilebilme kolaylığına atıfta bulunur. Bu durumda esneklik formülü aşağıdaki gibidir:
Nerede:
- K, L = Sermaye, Emek
- TMS: Marjinal değiştirme oranı
Daha yakın bir örnek, pizza ve hamburger gibi iki tüketim malı arasındaki ikamedir. İnsanlar tercihlerine bağlı olarak pizza yerine hamburgeri tercih edebilirler. Tüketicinin eşit derecede mutlu olması için (aynı fayda düzeyi) bu iki malın değiştirilmesi gereken oran, Marjinal İkame Oranıdır.
Serbest bir birim ölçüsü (pizza veya hamburger ekmeği) elde etmek için, bize bir yüzde değeri verecek olan esneklik kavramına başvururuz. Bu değer ne kadar yüksek olursa, bir malın diğeriyle ikame edilmesi o kadar kolay olur.
Faktörlerin ikame esnekliğinin grafiği
İkame esnekliği, Isoquant'ın eğriliği ve üretim fonksiyonu ile ilgilidir. Aşağıdaki grafikte bir izokant eğrisi örneği görüyoruz.
Bu izokant eğrinin esnekliği şu şekilde hesaplanır:
= Orijinden izoant üzerindeki iki noktaya 2 ışının (OA ve OB) eğimindeki orantısal değişim / İki noktada (A ve B) izoantların (çizilen teğetler) eğimlerindeki orantısal değişim
İkame esnekliğinin aşırı değerleri
Esneklik aşağıdaki durumlarda uç değerler alabilir:
a) Yer değiştirme mükemmel olduğunda, izoantlar düz çizgilerdir ve esneklik sonsuzdur.
b) İkame yalnızca sabit oranlara izin verdiğinde, eş nicelikler dik açılardır ve esneklik sıfırdır.
c) Sabit esnekliğe sahip üretim fonksiyonları vardır. Bu, esnekliğin üretim faktörlerinin nispi değişimlerinden etkilenmediği veya başka bir deyişle ikame edilebilirliğin eş niceliğin tüm noktalarında aynı olduğu anlamına gelir. Bu özellikleri karşılayan yaygın olarak kullanılan bir üretim fonksiyonu örneği, Cobb-Douglas üretim fonksiyonudur.