Gelir çarpanı, yatırım veya devlet harcamaları gibi dışsal bir değişken değiştiğinde, bir ülkenin gelirinin yaşadığı orantılı değişiklikten daha fazlasıdır.
Gelir çarpanı, yatırım veya devlet harcamaları gibi dışsal bir değişkenin başlangıç momentumunun başlangıç seviyesinin ötesinde büyümesine neden olan bir zincirleme etkisinin olduğunu varsayar. Böylece örneğin yatırım 100 artarsa, katlanarak artan bir etkiyle gelir 100'den fazla artacaktır.
Gelir çarpanının temel modeli
Gelir çarpanının nasıl çalıştığını anlamak için şimdi temel bir model göreceğiz. Bu, milli gelirin veya gelirin (Y) özel tüketim (C) ve yatırımın (I) toplamından oluştuğu kapalı bir ekonomi varsaymaktan ibarettir:
Y = C + ben
Bu modelde yatırım değişkeni dışsaldır, yani modelin dışındaki faktörlere bağlıdır.
Bu arada özel tüketim, başta harcanabilir gelir olmak üzere birkaçına bağlıdır. Beklentiler, birikmiş servet, vb. gibi daha az alakalı başka faktörler de vardır. Ancak modelin amaçları için esas olan harcanabilir gelirdir.
Şimdi, harcanabilir gelir arttığında, tüketimin mutlaka aynı oranda artması gerekmez. Genel olarak, gelirdeki %x'lik bir artışla, tüketimdeki artış orantılı olandan daha az olacaktır (y%, burada %y<>
Tüketimdeki artış ile gelirdeki artış arasındaki ilişkiye marjinal tüketim eğilimi (MPC) denir.
Daha sonra model, dışsal bir değişkendeki (bu durumda I) bir artış karşısında, gelirdeki (Y) artışın orantısaldan daha fazla olacağını gösterir. Bunun nedeni, harcanabilir gelirleri arttığında, yatırımdan yararlanan işçiler ve diğer şirketlerin ek masraflara maruz kalması ve bunun da yeni masraflar yapan üçüncü şahıslara fayda sağlamasıdır. Bu ardışık süreç, ulusal üretimi artıran ek harcamaların birikmesine yol açacaktır.
Yatırım durumunda gelir çarpanı aşağıdaki forma sahip olacaktır:
1 / (1-PMC)
Nerede:
PMC: Marjinal Tüketim Eğilimi. Tüketicilerin diğer mal ve hizmetlere harcadıkları gelirin oranıdır (diğer her şeyi sabit alarak).
Modelin eleştirileri
Bu modele yapılan eleştirilerden bazıları şunlardır:
- Fiyatlardaki (esas olarak ücretlerdeki) değişimi dikkate almayan çok basit bir modeldir.
- Marjinal tüketim eğilimi, ekonominin olumsuz algılarından da etkilenebilir.
- Genel olarak ithalat ve dış ticaretin etkileri dikkate alınmaz.