Monopson, tek bir alıcı veya davacının bulunduğu bir piyasa yapısıdır. Bir veya daha fazla teklif veren olabilir. Bu nedenle, piyasa kusurlu rekabet olarak kabul edilir.
Monopson, piyasadaki tek talep sahibinin pozitif eğimli bir arz eğrisiyle karşı karşıya kalmasıyla karakterize edilir; bu, satın almak istediği ürün veya hizmetin miktarı ne kadar büyükse, teklif etmesi gereken fiyatın da o kadar yüksek olduğu anlamına gelir. Bu şekilde, monopsonist bir fiyat belirleyicisidir. Öte yandan, çok sayıda alıcının bulunduğu bir piyasada, bunlar düz bir arz eğrisi ile karşı karşıya oldukları ve istedikleri miktarı etkilemeden cari fiyattan satın alabildikleri için fiyat alıcılarıdır.
Monopsonistin piyasa fiyatını etkileme derecesi, arz esnekliğine ters orantılı olarak bağlıdır. Arz esnekliği ne kadar büyük olursa, fiyatı etkileme yeteneği o kadar az olur.
Monopson, tam rekabet piyasasında talep edilen miktar ve fiyat dengenin altında olduğu için piyasada verimsizlik yaratır, bu nedenle eksik rekabettedir.
Gerçekte, monopsonist, tekelcininkine benzer (ancak talep tarafında) bir kar maksimizasyonu problemi ile karşı karşıyadır. Bir alıcının talep eğrisi, marjinal değerlemesidir (VM) ve negatif bir eğime sahiptir, çünkü ne kadar çok birim tüketilirse, onlara verilen değer o kadar düşük olur. Bu arada marjinal gider eğrisi (GM), ek bir birim edinmenin maliyetidir. Monopsonist durumunda, ek bir birim satın almak istediğinde, sadece o birimin değil, öncekilerin de fiyatını artırmak zorunda kalacaktır. Bu, GM eğrisinin arz eğrisinin üzerinde olmasına ve başabaş noktasının (GM = VM olduğu yerde) rekabetçi olandan daha düşük bir miktar ve fiyatta olmasına yol açar.
monopson örneği
Tekelciliğin açık bir örneği, teklif verenler (inşaat şirketleri veya tank üreticileri) arasında normal bir rekabet durumunun olduğu, ancak yalnızca bir tüketicinin (Devlet) olduğu bayındırlık işleri veya ağır silah endüstrisidir. Ayrıca itfaiyeci kıyafetleri gibi kamu hizmetleri veya malları, itfaiyeci kıyafetleri için sadece bir başvuru sahibi vardır.
İş piyasasından bir örneğe bakalım. Bir havacılık şirketi olan ve kaç uzman mühendisin işe alınacağına karar vermesi gereken bir monopsonist olduğunu varsayalım. Şirket, bu tür bir mühendisi işe alan tek şirkettir, bu nedenle tüm arz eğrisiyle karşı karşıyadır. Şu anda her biri 5 avro maaşla 100 işçiniz olduğunu ve bir işçiyi daha işe almaya karar verdiğinizi varsayalım. Bunu yapmak için, maaşı sadece bu son işçi için değil, aynı zamanda önceki tüm çalışanlar için de 6 Euro'ya yükseltmelisiniz, böylece onun GM = 106 (ve rekabetçi bir piyasada olacağı gibi 5 Euro değil). Bu, monopsonistin çok az işçiyi düşük ücretle işe almasına yol açacaktır.
Aşağıdaki tabloda eksik rekabette tüm piyasa türlerini görebilirsiniz:
| Pazar yapısı | Teklif verenlerin sayısı ve ürün farklılaştırma derecesi | Fiyat üzerinde kontrol derecesi | Misal |
|---|---|---|---|
| Tekel | Tek bir teklif veren, ikame ürün yok | Tam | İçme suyu hizmetleri tekeli (düzenlenmemiş) |
| Oligopol | Homojen veya farklılaştırılmış ürünlere sahip az sayıda tedarikçi | Hiç | Taşıtların İmalatı (farklılaştırılmış) veya Kimyasal ürünlerin imalatı (farklılaştırılmamış) |
| Tekelci rekabet | Farklılaştırılmış ürünlere sahip birçok teklif sahibi | Hiç | Fast food |
| monopson | Tek davacı | Tam | Kamu işleri |
| Oligopson | Birkaç davacı | Hiç | Büyük distribütörler |