Mali çaba, toplumun üretiminde Devletin vergi toplama oranını değerlendirmek için kullanılan bir göstergedir. Bu, gayri safi yurtiçi hasılaya (GSYİH) göre kamu gelirinin yüzdesi ile kişi başına gelir arasındaki ilişkiyi ölçer.
Diğer bir deyişle mali çaba, belirli bir Devletin ekonomisindeki vergi tahsilat oranını ölçmeye yarayan bir göstergedir. Bu gösterge bir ülkenin vergi yükü ile kişi başına düşen geliri arasındaki ilişkiyi ölçer. Bu şekilde, kamu gelirinin GSYİH'ya ve bölgenin kişi başına düşen gelirine oranı olarak tanımlanmaktadır.
Mali çaba, belirli durumlarda mali baskıdan daha temsilidir, çünkü bu, belirli bir tahsilat olayının gerektirdiği fedakarlığı bilmemize izin verir.
Mali çaba nasıl hesaplanır?
Mali çabayı hesaplamak için önce mali baskıyı hesaplamalıyız. Bunun nedeni, bunun vergi yükü yoluyla elde edilmesidir. Bu anlamda, daha sonra vergi çabasını hesaplamak için atmamız gereken ilk adım, belirli bir bölgenin vergi yükünü hesaplamaktır.
Böylece, vergi yükü, belirli bir bölgenin GSYİH'sine göre vergi tahsilat yüzdesi olarak hesaplanırken, vergi çabası aşağıdaki gibi gösterilir:
Mali çaba = (Mali baskı / kişi başına düşen GSYİH) x 100
Vergi yüküne sahip olduğumuzda, söz konusu değişkeni denklemde yerine koymak yeterlidir. Böylece mali çabayı da elde etmiş olacağız. Bu anlamda, dediğimiz gibi, vergi yükünün sunduğundan daha nesnel bir karşılaştırmaya izin veren, ülkedeki çalışanların kişi başına düşen GSYİH'sı üzerindeki vergilerin yüzdesinin hesaplanmasına izin verdiği için daha büyük bir uyum gösteren bir gösterge.
Vergi takozu, vergi çabası ve vergi yükü arasındaki fark
Uygulamada, belirli bir vergi sisteminin insidansı üzerinde aynı yaklaşımı yapmak için kullanılsalar da, burada karşılaştırılan farklı büyüklükler aynı değildir. Buna karşılık, aynı hesaplama metodolojisini sunmazlar.
İlk olarak, vergi yükü, belirli bir bölgenin, belirli bir anda vergi tahsilatını temsil eden toplam hesaplamanın, tüm bunların bölgenin gayri safi yurtiçi hasılasına (GSYİH) bölünmesinin sonucudur. Böylece 100 ile çarpılır ve vergi yükünü temsil eden yüzdeye sahip oluruz.
Bu anlamda mali çaba, mali baskının kişi başına düşen GSYİH'ya bölünmesinin sonucudur. Böylece tekrar 100 ile çarparız ve yüzde olarak da mali çabayı temsil eden sonucu elde ederiz.
Son olarak vergi takozu, çalışanın çalışan için temsil ettiği toplam maliyet ile diğer yandan tüketici faaliyetlerinde kullanılabilecek satın alma gücü arasındaki farkı ölçen hesaplamadır.
Neden mali baskı değil de mali çaba?
İstediğimiz şey, belirli bir bölgede vatandaşlarının çok fazla vergi ödeyip ödemediğini bilmekse, mali çabaya katılmalıyız. Vergi baskısı, vergi sistemlerinin uluslararası karşılaştırmasında ülkeler tarafından yaygın olarak kullanılan bir göstergedir. Ancak, bu gösterge mali çaba kadar açıklayıcı olmayabilir.
Örnek vermek gerekirse, bir vergi yükünü hesaplayarak geliri GSYİH ile ilişkilendirirken, bölgede vergilerin artırılıp artırılmadığına dair güvenilir bir ölçüm yapılmasına imkan vermemektedir. Ülke vergileri yükseltebilir, başka bir kalemde tahsilatta azalma olursa, bu diğerini telafi eder, aynı tahsilatı yansıtır ve dolayısıyla o artıştan önce sunduğuna benzer bir göstergedir.
Aynı şekilde, vergiler artırılır, ancak diğer yandan GSYİH büyümeyi durdurmazsa, GSYİH ile vergi tahsilatı arasındaki ilişki sizin hesaplamanızda aynı olur veya daha da düşük olabilir. Bu nedenle, bu durumda vergi yükü, bölgedeki vergi yükünün arttığını veya azaldığını bilmemizi sağlayacak objektif ölçümü yansıtmaz.
Buna karşılık, nesnellik ve kesinlik eksik olsa da, mali çabada mali baskıdan daha büyük olabilen, kişi başına düşen GSYİH'ye uygulandığı için mali takoz bu durumu çok daha iyi yansıtmaktadır.
Mali çabanın eleştirisi
Ancak, bir önlem olarak mali çabaya yönelik eleştiriler var. Bu, hesaplanması bazı durumlarda karışıklığa yol açabileceğinden. Birincisi, iki farklı büyüklüğü (yüzde ve mutlak değişken) böldükleri için. İkincisi, mali çabanın hatalı veriler sunduğu bazı durumlar olduğu için. Örneğin, vergi yükü %5 ve kişi başına GSYİH'sı 1.000 olan A ülkesini düşünelim. Ve kişi başına düşen geliri 100.000 olan, vergi yükü %100 olan başka bir B ülkesi.
Formüle göre A ülkesinin mali çabası 0,05 olacaktır. Kendi adına, B ülkesininki 0,01 olacaktır. Ancak B ülkesinde üretilen her şey toplanır. Bu nedenle, benzer gelir seviyelerine sahip ülkeler arasında mali çaba karşılaştırmalarının yapılması önemlidir.