Büyük Buhran olarak da bilinen 1929 krizi, sanayileşmiş ülkelerin ekonomilerini etkileyen en büyük ekonomik krizlerden biriydi.
Amerika Birleşik Devletleri'nde ortaya çıktı ve oradan başka yerlere yayıldı. Bu krizin sonu, tüm ülkeler için belirli ve aynı anda belirlenemez.
Amerika Birleşik Devletleri'nde Büyük Buhran'ın başlangıcı
Büyük Buhran'ın başlangıç noktası olarak şunu belirtebiliriz: 29 Ekim 1929, Kara Salı olarak hatırlanan bir gün.
Bu gün boyunca ABD borsası daha önce hiç görmediği değerlere düştü. Önceki günlerde borsalar hassas anlar yaşasa da 20 Ekim'deki düşüş panik duygusunun hızla yayılmasına neden oldu.
Bu gerçekleşmeden kısa bir süre önce Wall Street'teki yatırımcılar, piyasaların yüksek derecede istikrar ve yüksek fiyatlar ile uzun süre devam edeceği bir altın çağın başladığına inanıyorlardı. Amerikalı ekonomist Irving Fisher, aşağıdakileri doğrulayacak kadar ileri giderdi ↓
Hisse senedi fiyatları, kalıcı bir yüksek plato gibi görünen noktaya ulaştı.
Irving Fisher (1867-1947)
Kara Salı'dan bir hafta önce piyasa, şimdiye kadar yaşanan coşku duygusunu sona erdiren bir istikrarsızlık durumuna girdi. Böylece ilk belirtilerde yatırımcılar piyasadan çekilmeye başladılar.
28 Ekim Pazartesi günü Dow Jones %13 kaybetti. 29 Salı günü, fiyatlardaki acımasız düşüşün bir sonucu olarak işlem hacmi 16,4 milyon hisse oldu. Dow Jones, önceki günkü düşüşüne ek olarak, %12'lik yeni bir düşüş ekledi, bu da hissenin yaklaşık 14.000 milyon dolar kaybettiği anlamına geliyordu.
O andan itibaren borsa, çıkması uzun zaman alacak bir düşüş sarmalına girerek ülkeyi diğer birçok ülkeye de bulaşacak ciddi bir durgunluğa sürükledi.
1929 krizinin nedenleri
1929 krizine yol açan sebepler konusunda iktisatçılar ve tarihçiler arasında net bir fikir birliği yoktur.
Büyük Buhran farklı akımlardan anlatılmaya çalışıldı. Keynesçilik ve kurumsal iktisat, parasalcılar ve hatta heterodoks iktisatçılar yorumlarını yapmışlardır…
Keynesyen bakış açısı
Keynesyen akımlar ve kurumsal ekonomi için Büyük Buhran için vizyon şu şekildedir:
- 1929 krizi, eksik tüketim ve aşırı yatırımın bir kombinasyonuyla bağlantılıydı.
- Bu hayali bir ekonomik balon yarattı. Bir noktada, tüketim ve yatırım harcamalarında önemli bir azalmaya yol açan bir güven kaybı yaşandı.
- Sonuç olarak panik yayıldı, pek çok insan piyasalardan uzak durarak ve paralarını nakitte tutarak güvende kalmaya çalıştı.
- Düşen fiyatlar ile nakit, zamanla aynı miktarda paranın daha fazla mal tüketebileceği umudunu verdi. Bu gerçek, ekonominin zarar görmesine neden olan eksik tüketim durumunu ağırlaştırdı.
Monetaristlerin açıklaması
Bu akış için kuasalar şunlardı:
- Büyük Buhran, döngüsel olarak kapitalist ekonomileri etkileyen bir başka durgunluktu.
- Ancak, para otoritelerinin rolü durumu ağırlaştırdı.
- Özellikle Federal Rezerv'den gelen para politikası sonucunda para arzı düştü ve bu da ekonominin lehine olmadı.
- Aynı zamanda bazı uzmanlar, borcun gerçek değerini artıran bir deflasyon olduğuna dikkat çekti.
- Bu da nihayetinde, bir kredi veya kredi almış olanları gerçek anlamda aldıklarından daha fazla borçlu hale getirdi.
Büyük Buhran'ın sonuçları
Büyük Buhran, yayıldığı tüm ülkelerde bir dizi sonuç doğurdu. Bu nedenler ekonomik, sosyal ve politikti.
Ekonomik sonuçlar
Ekonomik açıdan, Büyük Buhran'ın büyük yankıları oldu.
- Kredi imzalayan çok sayıda kişinin borcunu ödememesi sonucu birçok banka iflas etti.
- Ayrıca tüketim düştü, bu da fiyatlarda ve para dolaşımında düşüş anlamına geliyordu.
- Farklı sektörlerden birçok şirket kapanmak zorunda kaldı. Hükümetler, iç durumu çözmeyi umarak korumacı önlemler almaya başladılar.
- Bütün bunlar birlikte ekonomik aktivitenin yavaşlamasına neden oldu. Sonuç olarak, birçok ülkenin milli geliri ve serveti baltalandı.
Sosyal sonuçlar
Bu ekonomik bağlamda, önemli sosyal sonuçlar vardı:
- İşsizlik endişe verici bir şekilde ve geniş çapta yükseldi.
- Buna ek olarak, işlerini sürdürmeyi başaran işçiler ücretlerinin büyük ölçüde düştüğünü gördü.
- Bununla eşitsizlik arttı ve sosyal uyumu ve sistemin istikrarını etkiledi.
- Birçok Batı ülkesinde 1920'lerde ulaşılan refah düzeyi kesildi.
- Ancak, sadece işçi sınıfı etkilenmedi. Orta sınıflar daha da yoksullaştı ve bu da büyük bir toplumsal kutuplaşmaya neden oldu.
Siyasi sonuçlar
Siyasi sonuçlar belki de en çarpıcıydı.
- Liberal demokrasiler, farklı siyasi ve ideolojik akımlardan sorgulanmaya başlandı.
- Bazı ülkelerde, Almanya ve İtalya başta olmak üzere faşist nitelikteki totaliterlikler, içinde bulundukları zor durumdan bir çıkış yolu arayan birçok insanı baştan çıkardı.
- Öte yandan, diğer sektörlerden Sovyet sosyalizmi olası bir alternatif olarak görülmeye başlandı.
- Pek çok farklılığa rağmen, Devletin ekonomik müdahalesi birçok nüansla birlikte ortak bir unsurdu.
- Devlet müdahaleleri krizin etkilerini hafifletmeye uygun görünüyordu.
Faşizmin yükselişiyle ilgili olarak, İkinci Dünya Savaşı, Büyük Buhran'ın veya 1929 krizinin dolaylı bir etkisi olarak anlaşılabilir.
Liberal kapitalist sisteme sahip ülkelerde de ekonomiye müdahale fikri aşılandı. Bir örnekti Yeni anlaşma Amacı, ekonomiye bir kamu müdahalesi programı aracılığıyla nüfusun en yoksul kesimlerini desteklemek, mali piyasalarda reform yapmak ve bir Amerikan ekonomisini canlandırmaktı.